Lichaamstaal van de hond: stresssignalen en kalmerende signalen uitgelegd

Een van de belangrijkste vaardigheden die je als hondenbaasje kunt ontwikkelen, is het leren begrijpen van de lichaamstaal van je hond. Het klinkt simpel, maar in de praktijk is het vaak lastiger dan gedacht. Honden praten immers niet met woorden zoals wij. Ze communiceren voornamelijk via hun lichaam, mimiek, houding en bewegingen.

Door deze subtiele signalen te leren lezen, kun je misverstanden voorkomen, je hond beter begeleiden en veel gedragsproblemen vermijden. In deze blog leg ik uit hoe honden communiceren, welke signalen je kunt herkennen en waarom dit zo belangrijk is voor de relatie met jouw hond.

Waarom is lichaamstaal zo belangrijk bij honden?

Honden zijn meesters in non-verbale communicatie. Hun emoties worden zichtbaar in hun houding, gezichtsuitdrukking, staartbewegingen en zelfs in de manier waarop ze bewegen. Voor ons, mensen die vooral verbaal communiceren, vraagt het soms wat oefening om deze taal te leren begrijpen. Want dat is hoe. ik het bekijk: het is een nieuwe taal die je moeten leren: hoe meer je oefent, hoe sneller je de signalen begrijpt.

Dat wilt dus ook zeggen dat we soms eens de mist in gaan (net zoals bij het leren van elke taal), en dat is helemaal oké. Alleen door fouten te maken en te repeteren, kunnen we leren. En voor je het weet, begrijp je alles zonder er veel bij na te denken.

Wie de taal van de hond spreekt, kan beter inspelen op emoties als spanning, angst of blijdschap. Dat voorkomt niet alleen problemen, maar versterkt ook het vertrouwen tussen jou en jouw hond.

De bouwstenen van hondentaal

Een hond gebruikt zijn lichaam op verschillende manieren. Belangrijke signalen zijn:

• Mimiek: ogen, oren, mond en lippen

• Lichaamshouding: hoog of laag staan, verstarren

• Staart: de stand en beweging vertellen veel

• Beweging: traag, snel, gespannen of juist soepel

• Geluiden: piepen, janken, grommen, blaffen

• Zintuiglijk: aanraking en geur

Kalmerende signalen bij honden

Kalmerende signalen (ook wel conflictvermijdende signalen) worden gebruikt om spanning te verminderen. Je hond kan zichzelf ermee geruststellen of aan de omgeving duidelijk maken dat hij geen conflict wil.

Hieronder voorbeelden van kalmerende signalen. Deze lijst kan heel lang worden, maar om het verteerbaar te houden heb ik hier de meest voorkomende opgesomd.

Voorbeelden van kalmerende signalen zijn:

• Geeuwen (zonder moe te zijn) (zie foto)

• Wegkijken of met de ogen knipperen

• Bek van andere hond of gezicht/lippen van een persoon likken - dit zie je vaak wanneer de hond iets te frontaal vindt, zoals jouw gezicht recht tegenover het zijne

• Oogcontact vermijden

• Grondsnuffelen: ogen blijven de beweging rondom volgen, maar ze lijken hun neus te volgen, wat meestal niet het geval is

• Zich uitschudden zonder nat te zijn

• Een spelboog maken (voorpoten laag, achterwerk omhoog)

• Trager bewegen dan normaal

• Voorpoot optillen

• “Overspronggedrag”: plots iets totaal anders gaan doen

• ...

Door deze signalen te herkennen, kun je beter inspelen op wat je hond nodig heeft.

Het herkennen van deze signalen en er vervolgens gepast op reageren, zal ook een heel positief effect hebben op jullie vertrouwensrelatie. Bijvoorbeeld tijdens een speelmoment met een andere hond: jouw hond toont herhaaldelijk kalmerende singalen naar de andere hond, het wordt jouw hond allemaal een beetje te druk of spannend. Maar de andere hond past zijn gedrag niet aan. Als jij op zo'n momenten gaat ingrijpen door bv beide honden even in een lig-commando te leggen of de opdringerige hond even aan te lijnen, zal jouw hond veel vertrouwen krijgen in jouw leiderschap. Jouw hond leert zo dat jij zijn advocaat bent, dat jij attent bent en er steeds voor zorgt dat de sfeer goed zit. Een goede scheidsrechter zijn, betekent niet dat spel moet stopgezet worden, maar wel dat er steeds iemand de vrede bewaard, pauzes inlast, regels bekrachtigt, foutjes bijstuurt en over het algemeen waakt over de sfeer en welzijn van iedereen. Wees die persoon voor jouw hond en niet alleen zal hij nog meer plezier hebben met soortgenoten, maar zijn vertrouwen en gevoel van veiligheid zal alleen maar stijgen.

Stresssignalen bij honden

Naast kalmerende signalen zijn er ook duidelijke stresssignalen. Deze laten zien dat je hond spanning ervaart, wat zowel positieve (opwinding) als negatieve stress kan zijn.

Veelvoorkomende stresssignalen zijn:

• Tongelen - kort met de tong langs de neus likken (zie foto)

• Oogwit tonen (zie foto)

• Hijgen zonder inspanning of warmte

• Trillen of bibberen

• Bevriezen/verstarren (spierspanning)

• Kwijlen of veel speeksel aanmaken

• Vaker plassen en/of markeren dan normaal

• Rusteloos heen en weer lopen

• “Stresskakje”: ontlasting die vaak dun is na een spannend moment

• Overmatig krabben, likken of zichzelf bijten

• Geen voer of beloningen willen aannemen

• Agressieve signalen zoals grommen, haar op rug en/of staart omhoog zetten (borstelen) of lip optrekken

• Ongepast jachtgedrag: jagerig gedrag zonder dat het op zijn plaats is binnen de context. Bv. een hond die achter een andere hond gaat ‘jagen’, meestal in combinatie met in de achterhand happen of hoog blaffen. Hoe een hond dit jagerig gedrag toont is vaak sterk rasgebonden. Hoe een Border Collie zich hier uit, zal er anders uitzien dan met een Terriër. 

• ...

Wanneer stresssignalen genegeerd worden, kan dit leiden tot dreigen of zelfs agressie. Het tijdig opmerken van deze signalen is dus cruciaal.

Chronische stress bij honden

Langdurige stress kan grote gevolgen hebben voor de gezondheid en het gedrag van je hond. Chronische stress zorgt ervoor dat een hond voortdurend in “survival mode” leeft, wat uitputtend en ongezond is. We denken bij chronische stress vaak aan honden in een asiel of andere onaangename situatie, maar het is iets dat we ook zien bij huishonden. Baasjes zijn zich er vaak niet van bewust dat hun hond onder te veel stress staat, ondanks het feit dat de hond uiterlijk goed verzorgt wordt.

Mogelijke symptomen van chronische stress zijn:

• Darmproblemen (diarree, braken, weinig eetlust)

• Overmatig ruiven, huidproblemen of doffe vacht

• Weinig of geen interesse in spel of interactie

• Zelfverminking (likken, bijten in poten of staart)

• Verminderde weerstand en terugkerende infecties

• Onaangename geurafscheiding uit lichaam of mond

• Veralgemeende nervositeit: schrikachtig en onrustig gedrag

• “Irrationele” en onvoorspelbare reacties: de ene keer wel reageren, de andere keer niet

• Hyperseksualiteit: overmatige seksualiteit

• Geen of weinig eetlust

• Huid-/vachtproblemen: roos, kale plekken, continu haarverlies, doffe vacht, jeuk, rode huid... Deze symptomen worden dan al eens met allergie verward, maar in realiteit staat het zenuwstelsel van het dier zwaar onder druk.

Merk je dit soort signalen op bij je hond, dan is het verstandig om een gedragstherapeut of hondentrainer in te schakelen.

De betekenis van de kwispel

Veel mensen denken dat een hond die kwispelt altijd blij is, maar dat klopt niet. Een kwispel kan ook spanning, onzekerheid of zelfs agressie uitdrukken.

Let daarom op de hoogte, snelheid en stijfheid van de staart, én bekijk altijd het hele lichaam.

Positieve kwispels

• De snelle, zwabberend kwispel: de staart zwiept breed heen en weer, het hele achterwerk beweegt mee en het lichaam is ontspannen. 

Negatieve kwispel

• Stijve, hoge kwispel: de staart wordt hoog gedragen en stijf heen en weer bewogen, (mogelijks spanning, dominantie of zelf een waarschuwing)

• Trage, stijve kwispel waarbij staartpuntje stijf beweegt (mogelijks onzekerheid of angst)

• Staart tegen de buik: een staart die helemaal onder de buik verstopt zit, duidt op sterke spanning en angst. 

• Propeller of helikopter kwispel: de staart draait als een propeller rond in een cirkel: onzekerheid, stresssignaal, onwennig, wel niet onvriendelijk

• 
  

Rassen en hun lichaamstaal

Houd bij het interpreteren van signalen altijd rekening met het ras van je hond. Het is altijd belangrijk om te weten dat bepaalde rassen van nature een bepaalde houding aannemen. Algemene kennis over de fysieke kenmerken van het ras dat je in huis hebt, is niet onbelangrijk. Zo zal een Vizsla in een neutrale houding zijn staart hoog dragen, waar een Border Collie in neutrale houding een staart heeft die stijl naar beneden hangt. Dit zijn zaken om rekening mee te houden wanneer je jouw hond beter probeert te begrijpen. 

Rassen zoals de Alaskan Malamute worden al eens fout begrepen door soortgenoten: ze dragen hun hoofd, nek, oren, borst en staart hoog (dat is neutraal voor hun), omdat dat is hoe ze gebouwd zijn. Maar met andere honden kan dit leiden tot miscommunicatie. 

 Ook de Australische herder kan fout geïnterpreteerd worden in contact met andere honden. En dit omdat ze soms een communicatiemiddel ontbreken. Wist je dat Australische Herders kunnen geboren worden met een ingekorte staart? Dit kan de communicatie vooral met andere honden moeilijker maken. 

Bepaalde rassen hebben ook zware ‘flaporen’, en zullen dus minder orenspel laten zien. 

Los van de ethische bezwaren die je kan hebben tegenover het knippen of “couperen” van oren en staart, kan dus ook communicatie een argument zijn om lichaamsdelen niet te knippen. Dit couperen zien we vaak bij rassen zoals Dobermann, Pitbull, Centraal-Aziatische Owcharka,…

CONCLUSIE: leer de taal van je hond

De lichaamstaal van een hond is de sleutel tot beter begrip, meer vertrouwen en een hechte band met je viervoeter. Door stresssignalen en kalmerende signalen te herkennen en serieus te nemen, kun je veel gedragsproblemen voorkomen.

Elke hond heeft bovendien zijn eigen “dialect”: een unieke manier van communiceren. Hoe beter jij deze leert begrijpen, hoe meer je hond jou als betrouwbare partner gaat zien.

Wil je meer leren over hondengedrag en lichaamstaal? Als hondentrainer en gedragstherapeut help ik jou en je hond graag verder met praktische tips en persoonlijke begeleiding.